MUZIKA TEORIA HISTORIA

Muzika për piano e Shopenit. Ai krijoji lloje të reja të miniaturës pianistike. Muzika e tij përshkohet nga ndjenja e dashurisë për atdheun, ajo karakterizohet nga dashuria për jetën, thjeshtësia, emocioni etj. Ai u mbeshtet gjerësisht në meloditë polake, vallet popullore polake. Shopeni përqafoi idetë përparimtare të kohës dhe pasqyroi me fanatizëm përpjekjet reale të Polonisë në luftën për liri. Krijimet per piano të Shopenit janë disa lloje, vepra të mëdha për piano sic janë baladat, sonatat, koncertet dhe vepra të vogla sic janë prelude, mazurka, polonezet, valset, etydet, nokturnet, fantazite, improvizot, skercot etj. Prelude përbëjnë realizimet më interesante në krijimtarinë e tij, cdo prelud përmban një figurë, janë skica të shkurtra muzikore, ai ka  krijuar    24 prelude në të cilat pasqyrohet bota e tij e brendshme. Këto prelude marrin vlera të ndryshme muzikore herë në forma etydi, e herë në forma të poemës së vogël. Disa nga preludet më të njohura jane ato në re+, do-

51.   Jeta 52.   Drejtimet kryesore të krijimtarisë së             Viktor János Bartók (25 Mars 1881- 26 Shtator 1945) Kompozitor hungarez, pianist dhe etnomuzikolog. Ai konsiderohet një nga kompozitorët më të rëndësishëm të shekullit të 20-të; ai sëbashku me Franz Liszt vlerësohen si kompozitorët më të mëdhenj të Hungarisë. Përmes punëve të tij dhe studimit analitik të muzikës popullore, ai ishte një nga themeluesit e muzikologjisë krahasuese, e cila më vonë u bë etnomuzikologji. Bartoku pasi mbaron gjimnazin filloi të kompozojë, I frymëzuar prej veprave të Johanes Brahmsit dhe Ernst von Dohnanit Më 1903, krijoi poemin simfonik kushtuar lëvizje çlirimtare hungareze, "Kosut" (Kossuth), më pas krijoi "Rapsodi për piano dhe orkestër op.1". Më 1907, Bartoku emërohet profesor i pianos në akademinë e Budapestit. Harmonia e përdorur, tingujt e qartë, ritmet e shpejta për të dhe ndonjëherë tingëllime agresive, kundër tempot dhe muzikën popullore ballkanik

F. Shopen         Jeta dhe Krijimtaria Drejtimet e krijimtarisë dhe veçoritë e saj. Vecorite e krijimtarise se Shopen. Franc Frédéric François Chopin (1 Mars 1810- 17 Tetor 1849) Kompozitor polak dhe pianist virtuoz i epokës romantike që shkroi kryesisht për piano solo. Shopeni lindi dhe u rrit në Varshavë, Poloni. Ai në moshën djaloshare mbaroi arsimin e tij muzikor dhe kompozoi veprat e tij të para, përpara se të linte Poloninë në moshën 20 vjeçare. 21 vjeç, ai u vendos në Paris. Ai fitonte të ardhura nga shitja e kompozimeve tij dhe mësimeve që jepte në piano. Shopen kishte miqësi me Franz List. Në vitet e tij të fundit, ai u mbështet financiarisht nga admiruesi i tij Jane Stirling, i cili gjithashtu organizoi një vizitë në Skoci në 1848. Pjesën më të madhe të jetës së tij, Shopen ishte në gjendje të dobët shëndetësore. Ai vdiq në Paris në 1849 nga turbekulozi në moshën 39 vjeç. Shopeni ka kompozuar vetëm për piano. Shumica për piano solo dhe dy koncerto për pian

Dominantë tercë kuartakordi D ¾ Përmbysja e dytë e d7 përbëhet nga 3-, 2+, 3+. Fillon ne  gradin e dyte te shkalles.  

Pyotr Ilyich Tchaikovsky (7 maj 1840– 6 Nëntor 1893) Kompozitor i madh rus i periudh ës  romantike, dirigjent dhe pedagog. Muzika e tij njihet dhe pëlqehet për karakterin e theksuar rus, për harmoninë e pasur dhe meloditë energjike. Veprat e tij kanë një frymëzim më perëndimor se bashkëkohësit e tij, ato mishërojnë elemente ndërkombëtare të gërshetuara me meloditë popullore kombëtare. Çajkovski jetoi dhe krijoi në të njëjtën periudhë kur jetuan dhe krijuan veprat e tyre "Grupi i të pestëve" por orientimi ideo-estetik i këtij kompozitori dallohet nga programi ideor i "Grupit të fuqishëm". Çajkovski u mbështet krijimtarinë e tij në traditat e klasikëve dhe të romantikëve të Evropës perëndimore e në radhë të parë të kompozitorëve gjermanë e francezë. Disa nga baletet më të rëndësishme janë ‘Liqeni i mjelmave’, ‘Bukuroshja e fjetur’, Árrëthyesi’. Opera lirike Éugjen Onjegin’, simfonia nr. 6 ‘Patetike, Koncerti per piano nr. 1, Simfonia ‘Manfred’. Në vitet e rin

F. S hubert   Roli i tij në muzikën romantike. Vecorite e krijimtarise se tij. Veprat kryesore. Franz Peter Schubert (31 janar 1797- 19 nëntor 1828) Kompozitor austriak i fundi të periudhës klasike dhe fillimit të romantizmit. Megjithë jetën e tij të shkurtër, Shubert la pas më shumë se 600 vepra vokale laike, shtatë simfoni të plota, muzikë të shenjtë, opera dhe një pjesë shumë të madhe veprash për piano dhe muzikë dhome. Punët e tij më të rëndësishme janë simfonia Nr.8 në B minor, D. 759 (Simfonia e Pambaruar), tre sonatat e fundit të pianos (D. 958–960), opera ‘Fierrabras’ (D. 796), ciklet e këngëve ‘Die schöne Müllerin’ (D. 795) dhe ‘Winterreise’ (D. 911). Lindur në periferi të Himmelpfortgrund të Vjenës, talenti i Shubert për muzikën ishin i dukshëm që në moshë të re. Babai i tij i dha mësimet e tij të para për violinë dhe vëllai i tij i madh i dha mësime pianoje, por Shubert shpejt i tejkaloi aftësitë e tyre. Në 1808, në moshën njëmbëdhjetë vjeç, ai u bë nxënës

Jan Sibelius.    Muzika finlandeze në gjysmën e parë të shekullit XX.   Roli i tij në muzikën romantike. Franz Jean Sibelius (8 dhjetor 1865- 20 shtator 1957) Kompozitor dhe violinist finlandez i periudhës romantike dhe fillimit të periudhës moderne. Ai njihet gjerësisht si kompozitori më i madh i vendit të tij dhe, përmes muzikës shpesh vlerësohet se ka ndihmuar Finlandën të zhvillojë një identitet kombëtar gjatë luftës për pavarësi nga Rusia. Shtatë simfonitë e tij janë vepra janë shumë të njohura.      Kompozicionet e tjera të tij më të njohura janë ‘Finlandia’, ‘Karelia Suite’, ‘Valse triste’, simfonia korale ‘Kullervo’. Punime të tjera përfshijnë pjesë të frymëzuara nga natyra, mitologjia nordike dhe epika kombëtare finlandeze, ‘Kalevala’, mbi njëqind këngë për këngëtar dhe piano, opera ‘Jungfrun i tornet’ (The Maiden in the Tower), muzikë dhome , muzikë për piano, etj. Që nga viti 2011, Finlanda feston një Ditën e Flamurit në 8 Dhjetor, ditëlindjen e kompozitori

Pyotr Ilyich Tchaikovsky  (7 maj 1840– 6 Nëntor 1893) Kompozitor i madh rus i periudhës  romantike, dirigjent dhe pedagog. Muzika e tij njihet dhe pëlqehet për karakterin e theksuar rus, për harmoninë e pasur dhe meloditë energjike. Veprat e tij kanë një frymëzim më perëndimor se bashkëkohësit e tij, ato mishërojnë elemente ndërkombëtare të gërshetuara me meloditë popullore kombëtare. Çajkovski jetoi dhe krijoi në të njëjtën periudhë kur jetuan dhe krijuan veprat e tyre "Grupi i të pestëve" por orientimi ideo-estetik i këtij kompozitori dallohet nga programi ideor i "Grupit të fuqishëm". Çajkovski u mbështet krijimtarinë e tij në traditat e klasikëve dhe të romantikëve të Evropës perëndimore e në radhë të parë të kompozitorëve gjermanë e francezë. Disa nga baletet më të rëndësishme janë ‘Liqeni i mjelmave’, ‘Bukuroshja e fjetur’, Árrëthyesi’. Opera lirike Éugjen Onjegin’, simfonia nr. 6 ‘Patetike, Koncerti per piano nr. 1, Simfonia ‘Manfred’. Në vitet e rinisë hyri

Dominantë septakordi D7 Ose akordi i dominantës, (është akord me katër nota)  quhet kështu sepse fillon nga gradi i pestë i shkallës që është  dominanta dhe largësia nga nota e parë deri tek e fundit është një  sekstë. Përbëhet nga 4 nota, 3+, 3-, 3-. D7 e shkalles do+ është  sol- si- re- fa. D7 ka tre permbysje, D5/ 6, D3/ 4, D2.

Septakordi 7 Eshte akordi i cili përbehet nga prima, terca, kuinta dhe  septima. Psh. Do- mi- sol- si.

Tabela e celësave Në vizën e parë celësi i sopranit, nota në të cilën fillon  me celësin e sopranit është nota do.  Në vizën e dytë celësi i mexosopranit.  Në vizën e tretë celësi i altit.  Në vizën e katërt celësi i tenorit.  Në vizën e pestë celësi i baritonit. 

51.   Opera romantike gjermane. Tre vepra të kompozuara midis 1821 dhe 1826 nga Carl Maria von Weber. Duke filluar me kryeveprën e tij, ‘Der Freischütz’. ‘Der Freischütz’ ilustron dashurinë e shkrimtarëve romantikë gjermanë për pyjet e errëta, jehonat e brirëve të gjahtarëve, praninë kërcënuese të forcave të mbinatyrshme dhe zhgënjimet e dashurisë së re të pastër. Popullariteti i tij në Gjermani dhe gjetkë ishte shumë i madh. Operat e tjera të Veber-it ‘Euryanthe’ (1823) dhe ‘Oberon’, ose Betimi i ‘Elf King’, (1826)  patën një sukses të madh. (Oberon ka veçorinë dalluese të singshpiel: dialogu i folur i ndërthurut me të kënduarin.) Kompozitorët e tjerë në gjuhën gjermane të operës aktive gjatë kësaj periudhe ishin më pak të rëndësishme. Heinrich August Marschner shfaq talentin si orkestërues dhe kompozitor. Disa opera të kompozitorëve gjermanë janë përmendur në temat e mëparshme si për shëmbull  Vagner, ‘Lohngerin’, ‘Hollandezi fluturues’, ‘Tristani dhe Izolda’, ‘Únaza

Opera romantike gjermane. Tre vepra të kompozuara midis 1821 dhe 1826 nga Carl Maria von Weber. Duke filluar me kryeveprën e tij, ‘Der Freischütz’. ‘Der Freischütz’ ilustron dashurinë e shkrimtarëve romantikë gjermanë për pyjet e errëta, jehonat e brirëve të gjahtarëve, praninë kërcënuese të forcave të mbinatyrshme dhe zhgënjimet e dashurisë së re të pastër. Popullariteti i tij në Gjermani dhe gjetkë ishte shumë i madh. Operat e tjera të Veber-it ‘Euryanthe’ (1823) dhe ‘Oberon’, ose Betimi i ‘Elf King’, (1826)  patën një sukses të madh. (Oberon ka veçorinë dalluese të singshpiel: dialogu i folur i ndërthurut me të kënduarin.) Kompozitorët e tjerë në gjuhën gjermane të operës aktive gjatë kësaj periudhe ishin më pak të rëndësishme. Heinrich August Marschner shfaq talentin si orkestërues dhe kompozitor. Disa opera të kompozitorëve gjermanë janë përmendur në temat e mëparshme si për shëmbull  Vagner, ‘Lohngerin’, ‘Hollandezi fluturues’, ‘Tristani dhe Izolda’, ‘Únaza e Nibelungëve’ e të tj

Kuintakordi, Sekstakordi, kuartesekstakordi Kuintakordin e kemi në katër lloje, +, -, zm, zv. A5+=  3+, 3-, a5-= 3-, 3+, a5zm= 3+, 3+, a5zv=3-, 3-. Sekstakordi ose  A6 është përmbysja e parë e a5. a6+= 3-, 4p, a6-= 3+, 4p,  a6zm=3+, 4zv, a6zv=3-. 4zm. A46 ose kuartë sekstakordi është  përmbysja e dytë e kuintakordit dhe përbëhet: a4/6+=4p, 3+,  a4/6-=4p, 3-, a4/6zm=4zv, 3+ dhe a4/6zv=4zm, 3-.

Kuintakordi Akod është bashkëtingëllimi I menjëhershëm i tre ose  më shumë notave. Kuintakordi ose tre tingulli është i renditur  në formë tercash dhe nga nota e parë tek e fundit formohet  intervali i kuintës. Kuintakordin e kemi në tre gjëndje; maxhore  +, minore -, të zmadhuar zm, të zvogëluar zv. A5+= 3+, 3-. A5  -=3-, 3+. A5 zm= 3+, 3+. A5 zv= 3-, 3-. Kuintakordi ka dy  përmbysje, përmbysja e parë është sekstakordi dhe e dyta  kuartesekstakordi. 

Kohët e përziera Kohët e përziera përbëhen nga bashkimi i dy ose më  shumë lëvizjeve të ndryshme (trinare 3/8 ose binare 2/8). Kohët  e përziera e kane theksin në lëvizjen trinare. Kohë të përziera  janë 2/8+ 3/8= 5/8 (mase me 5 lëvizje), 2/8+ 2/8+ 3/8= 7/8  (masë me 7 lëvizje). Kemi dhe masën (kohën) me 9 levizje  2+2+2+3/8=9/8.

Db-C#, Gb-F#, Cb-B, keto shkallë kanë emërtime të ndryshme  por si tingëllim janë të njëjtë. Më poshtë kemi renditjen e diezave dhe bemolave në celësat e  solit dhe të basit. 

Shkallët  Kemi disa lloje shkallësh, shkallë maxhore dhe shkallë minore. Shkalla maxhore ka tetë nota ose tetë grade. Shkallë është renditja e njëpasnjëshme e tetë notave nga gradi i parë në gradin  e tetë. Më poshtë kemi shkallën do+ që është shkalla që nuk ka  asnjë shenjë në armaturë, gjysmatonet janë në gradet 3- 4 dhe 7- 8 në notat mi- fa dhe si- do.

Largësia dhe karakteristikat e intervaleve.  Intervalet janë të thjeshtë dhe të përberë, intervalet që janë më të vegjël se një oktave janë intervale të thjeshtë, intervalet që e kalojnë oktavën janë intervale të përbërë.  Intervalet 1, 4, 5 dhe 8 janë intervale të pastër dhe janë 3 lloje, të paster, të zmadhuar, të zvogëluar. Intervalet që ngelen pra 2, 3, 6 dhe 7 janë intervale maxhore dhe janë tre lloje, maxhore, minore, te zmadhuar dhe te zvogëluar.  1p= 0t, 2+=1t, 3+= 2t, 4p=2.5t, 5p=3.5t, 6+= 4.5t, 7+=5.5t dhe 8p= 6t 

   Shenjat e shartimit Diezis, bemol dhe bekuatër ose natyral, shërbejnë për të  ngritur ulur apo për të kthyer notën muzikore në gjendjen e tyre  të mëparshme. Diezis e ngre noten gjysem toni, renditja e tyre  është fa, do, sol, re, la, mi, si. Bemoli e ul notën gjysëm toni,  renditja e tyre është; si, mi, la, re, sol, do, fa. Natyrali e kthen  notën në gjendjen e mëparshme. 

Rreth vitit 1830, periudha Romantike doli ngadalë nga forma delikate e periudhës klasike, duke thyer kufijtë muzikorë dhe duke zgjeruar forcat orkestrale për të mishëruar emocione dhe ide të reja muzikore që nuk i kishin përdorur më parë. Kompozitorët përqafuan anën e tyre pasionante dhe u përpoqën të përdorin muzikën për të shprehur emocione të thella si dashuria, pikëllimi dhe tragjedia. Ata gjetën format dhe i përdorën për herë të parë në muzikë për tia përcjellë publikut idetë e tyre. Instrumentet Romantike. Instrumentet e kontrabasit, klarinetës pikolo u shtuan në orkestër për të treguar disa ngjyra shumë të nevojshme, gjithashtu kemi edhe shtimin e ksilofoneve, daulleve, celestes, harpave, kambanave dhe trekëndëshave.

Vlerat e notave Cdo notë ka një vlerë të caktuar (gjatësi). https://www.youtube.com/channel/UClGw38EqU58vdERfP4X3gzw

 Kohët e përbëra Kohë të përbëra janë ato kohë të cilat përbëhen nga  bashkimi i dy ose më shumë lëvizjeve (masave) të njëjta, të  thjeshta. Kohë të përbëra binare quhen masat që formohen nga  bashkimi i masave të thjeshta në dy lëvizje. 2/4+ 2/4= 4/4, 2/8+  2/8= 4/8 etj. Kohë të përbëra trinare quhen ato kohë që  formohen nga bashkimi i 2 ose më shumë masave me tre lëvizje,  ¾+ ¾= 6/4, 3/8+ 3/8= 6/8 etj.