MUZIKA TEORIA HISTORIA

Franc List  (22 Tetor 1811 -31 Korrik 1886). Kompozitor hungarez, pianist virtuoz, dirigjent, mësues i muzikës, orkestrues dhe organizator i periudhës Romantike. Ai ishte gjithashtu shkrimtar, filantrop dhe nacionalist. List u bë i njohur në Evropë gjatë fillimit të shekullit të nëntëmbëdhjetë për aftësinë e tij të jashtëzakonshme virtuoze si pianist. Ai ishte mik, promovues muzikor dhe mirënjohës për shumë kompozitorë të kohës së tij, duke përfshirë Frédéric Chopin, Richard Wagner, Hector Berlioz, Robert Schumann, Camille Saint-Saëns, Edvard Grieg, Mikhail Glinka, and Alexander Borodin.  Një kompozitor pjellor, List ishte një nga përfaqësuesit më të spikatur të Shkollës së Re gjermane (Neudeutsche Schule). Ai la pas një trup pune të gjerë dhe të larmishëm i cili ndikoi në bashkëkohësit e tij largpamës dhe parashikoi ide dhe tendenca të shekullit të 20-të. Ndër kontributet muzikore të Liszt-it ishin poemat simfonike, duke zhvilluar transformimin tematik si pjesë e eksperimenteve të

Jeta dhe drejtimet kryesore të krijimtarisë së tij. Karakteristikat e krijimtarisë së tij.. Louis-Hector Berlioz  (11 Dhjetor 1803 -8 Mars 1869). Kompozitor Romantik Francez. Punët tij përfshjnë vepra orkestrale si 'Symphonie fantastique' dhe 'Harold në Itali', pjesë korale 'Requiem' dhe 'L'Enfance du Christ', tre operat e tij 'Benvenuto Cellini', 'Les Troyens' dhe 'Béatrice et Bénédict', dhe vepra të zhanreve si simfonia "Roméo et Juliette dhe "La Damnation de Faust''. Ai ndoqi një kolegj mjekësor në Paris përpara se të sfidonte familjen e tij duke u marrë me muzikë.. Ai vlerësohej shumë në Gjermani, Britani dhe Rusi, jo vetëm si kompozitor por  edhe si dirigjent.  Berlioz vdiq në Paris në moshën 65 vjeç.

Vincenzo Salvatore Carmelo Francesco Bellini  (3 nëntor 1801 - 23 shtator 1835)  Kompozitor i njohur i operës italiane. Shumë vite më vonë, në 1898, Giuseppe Verdi "vlerësoi kthesat e gjera të melodisë së Bellinit: 'ka melodi jashtëzakonisht të gjata siç askush tjetër nuk i kishte bërë më parë'. Disa nga operat e tij jane 'Norma', 'Kapuletet dhe Montege', É huaja', 'La sonnambula', 'Zaira'etj.  Bellini vdiq në Puteaux, Francë në moshën 33 vjeç.

Vincenzo Salvatore Carmelo Francesco Bellini  (3 nëntor 1801 - 23 shtator 1835)  Kompozitor i njohur i operës italiane. Shumë vite më vonë, në 1898, Giuseppe Verdi "vlerësoi kthesat e gjera të melodisë së Bellinit: 'ka melodi jashtëzakonisht të gjata siç askush tjetër nuk i kishte bërë më parë'. Disa nga operat e tij jane 'Norma', 'Kapuletet dhe Montege', É huaja', 'La sonnambula', 'Zaira'etj.  Bellini vdiq në Puteaux, Francë në moshën 33 vjeç.

Procesi Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy. (3 shkurt 1809 -4 nëntor 1847);  I njohur gjerësisht si Felix Mendelssohn, ishte një kompozitor gjerman, pianist, organizator dhe dirigjent i periudhës së hershme Romantike. Kompozimet e Mendelssohn përfshijnë simfoni, koncerte, muzikë për piano dhe muzikë dhome. Punët e tij më të njohura janë baleti 'Endërr e një nate vere', 'Simfoninë Italiane', 'Simfoninë Skoceze', oratorio 'Elijah', koncerti për Violinë në mi minor op 61, okteti për harqe etj.  Këngët pa fjalë të Mendelssohn janë kompozimet e tij më të famshme solo për pianos. Mendelssohn gëzoi suksesin e hershëm në Gjermani dhe ringjalli interesin për muzikën e Johann Sebastian Bach, veçanërisht me performancën e tij të St Matthew Passion në 1829. Ai u prit mirë në udhëtimet e tij nëpër Evropë si kompozitor, dirigjent dhe solist; dhjetë vizitat e tij në Britani, gjatë së cilës u realizuan shumë nga veprat e tij kryesore, përbëjnë një pjesë të rëndë

Vecorite e krijimtarise se Shopen. Franc Frédéric François Chopin  (1 Mars 1810- 17 Tetor 1849) Kompozitor polak dhe pianist virtuoz i epokës romantike që shkroi kryesisht për piano solo.  Shopeni lindi dhe u rrit në Varshavë, Poloni. Ai në moshën djaloshare mbaroi arsimin e tij muzikor dhe kompozoi veprat e tij të para, përpara se të linte Poloninë në moshën 20 vjeçare. 21 vjeç, ai u vendos në Paris. Ai fitonte të ardhura nga shitja e kompozimeve tij dhe mësimeve që jepte në piano. Shopen kishte miqësi me Franz List.  Në vitet e tij të fundit, ai u mbështet financiarisht nga admiruesi i tij Jane Stirling, i cili gjithashtu organizoi një vizitë në Skoci në 1848.  Pjesën më të madhe të jetës së tij, Shopen ishte në gjendje të dobët shëndetësore. Ai vdiq në Paris në 1849 nga turbekulozi në moshën 39 vjeç. Shopeni ka kompozuar vetëm për piano. Shumica për piano solo dhe dy koncerto për piano, disa pjesë për muzikë dhome dhe rreth 19 këngë me tekste polonisht.  Shopeni krijoji konceptin e

20. Kultura muzikoren gjysmën e parë të shekullit XIX. 21.  Romantizmi dhe veçoritë e tij. Rreth vitit 1830, periudha Romantike doli ngadalë nga forma delikate e periudhës klasike, duke thyer kufijtë muzikorë dhe duke zgjeruar forcat orkestrale për të mishëruar emocione dhe ide të reja muzikore që nuk i kishin përdorur më parë.  Kompozitorët përqafuan anën e tyre pasionante dhe u përpoqën të përdorin muzikën për të shprehur emocione të thella si dashuria, pikëllimi dhe tragjedia. Ata gjetën format dhe i përdorën për herë të parë në muzikë për tia përcjellë publikut idetë e tyre.  Instrumentet Romantike. Instrumentet e kontrabasit, klarinetës pikolo u shtuan në orkestër për të treguar disa ngjyra shumë të nevojshme, gjithashtu kemi edhe shtimin e ksilofoneve, daulleve, celestes, harpave, kambanave dhe trekëndëshave.   

Hendel veprat Hendel e kompozoi 'Messiah' (Mesian), oratorio në gjuhën angleze, në 1741. Pas një pritjeje modeste të publikut, oratorio  fitoi një popullaritet dhe përfundimisht u bë një nga pjesët korale më të njohura dhe më të shpeshta në muzikën perëndimore dhe është një nga veprat më të mira të Handel. Kori ‘Hallelujah’ është një nga pjesët më të famshme të muzikës korale barok dhe pjesa më e njohur e veprës.  'Music For The Royal fireworks', një nga veprat më të mira të Handel, u kompozua për shfaqjen e një festivali në Londër, më 27 prill 1749.  Arritja e Mbretëreshës së Shebës" (nga Solomoni). Jul cezari ne Egjipt etj.

Hendel veprat Hendel e kompozoi 'Messiah' (Mesian), oratorio në gjuhën angleze, në 1741. Pas një pritjeje modeste të publikut, oratorio  fitoi një popullaritet dhe përfundimisht u bë një nga pjesët korale më të njohura dhe më të shpeshta në muzikën perëndimore dhe është një nga veprat më të mira të Handel. Kori ‘Hallelujah’ është një nga pjesët më të famshme të muzikës korale barok dhe pjesa më e njohur e veprës.  'Music For The Royal fireworks', një nga veprat më të mira të Handel, u kompozua për shfaqjen e një festivali në Londër, më 27 prill 1749.  Arritja e Mbretëreshës së Shebës" (nga Solomoni). Jul cezari ne Egjipt etj.

Georg Friederich Handel (23 shkurt 1685 -14 Prill 1759 ). Ishte një kompozitor gjerman, më vonë një pjesë të krijimtarise e shkroi ne Angli, i përket periudhës baroke dhe kaloi pjesën më të madhe të karrierës së tij në Londër. Eshtë i njohur për operat, oratorios, himnet dhe koncertet për organo. Handel mori trajnime të rëndësishme në Halle dhe punoi si kompozitor në Hamburg dhe Itali para se të vendoset në Londër në 1712. Ai u ndikua fuqishëm si nga kompozitorët e mëdhenj të Barokut Italian, ashtu edhe nga tradita korale polifonike-gjermane. Pas suksesit të tij me Mesinë (1742) ai kurrë nuk kompozoi një operë italiane. Pothuajse i verbër, dhe pasi jetoi në Angli për afro pesëdhjetë vjet, ai vdiq në 1759, një njeri i respektuar dhe i pasur. Funerali i tij u dha nderime të plota të shtetit, dhe ai u varros në Westminster Abbey në Londër. Lindur në të njëjtin vit me Johann Sebastian Bach dhe Domenico Scarlatti, Handel vlerësohet si një nga kompozitorët më të mëdhenj të epok

Opera në gjuhën gjermane u vu në skene shumë shpejt, menjëherë pas lindjes së vetë operës në Itali. Opera e parë italiane ishte 'Dafne' e Jacopo Peri e 1598. Në 1627, Heinrich Schütz siguroi muzikën dhe përkthimin gjermanisht të të njëjtit libret. Megjithatë, gjatë pjesës më të madhe të shekujve 17 dhe 18, opera në gjuhën gjermane do të luftonte të dilte nga hija e rivalit të saj në gjuhën italiane, me kompozitorë kryesorë me origjinë gjermane, si Handel dhe Gluck, që vendosnin të punonin në këtë gjini. Disa kompozitorë barok, si Reinhard Keizer, u përpoqën të sfidojnë mbizotërimin italian. Me daljen në skenë të Mozartit u zhvillua tradita e qëndrueshme e gjuhës gjermane në këtë gjini.  Mozart mori zhanrin e thjeshtë, popullor të Singspiel dhe e ktheu atë në diçka shumë më të sofistikuar. Beethoven ndoqi shembullin e tij me Fidelion idealist; dhe me Der Freischütz të 1821, Weber vendosi një formë unike në operan gjermane.  Risitë e Weber u eklipsuan nga ato të Wagner, një

Përfaqësuesit më të mëdhenj të stilit polifonik J. S. Bach. Jeta dhe drejtimet kryesore të krijimtarisë së tij Karakteristikat e krijimtarisë së tij. Veprat vokale U karakterizua si ‘’poeti i tingujve, gjiganti  i papërkulur, i palodhur, dhe misterioz’’, duke besuar gjithmonë. Karakteristikat kryesore të këtij kompozitori të madh ishin, fuqia e shpirtit dhe kreativiteti, që nuk u përkulte kurrë ndaj vështirsive, por cdo herë celikoste psikikën e tij dhe vazhdonte të kompozonte gjithmonë në shenjë mirënjohje ndaj Perëndisë dhe duke falur njerëzit. U lind në Ajzenah të Gjermanisë me 21 Mars të vitit 1685.  Në të njëjtën ditë vdes vëllai i tij Johan Jonas. Familja e tij kishte humbur deri atëherë 2 fëmijë nga murtaja që korrte zonën e Turingit. Vijon një seri vdekjesh në familje  me kulmin e tyre, vdekjen e prindërve të Bahut, fillimisht  të së ëmës  dhe në vazhdim të të atit. Kështu në moshën 10-vjecare , Sebastiani i vogël mbetet jetim dhe vendoset në shtëpinë  e vëllait tij të ma

Th ë nie t ë njer ë zve t ë famsh ë m p ë r muzik ë n   Muzika është gjuha universale e njerëzimit. Melodia është rrjedha e artë që buron nga gumëzhima e toneve, nga e cila udhehiqet veshi dhe arrihet zemra. Melodia është esenca e muzikës. A e dini se shpirti ynë është kompozim i harmonisë? "Leonardo Da Vinci" Muzika ë sht ë revolucioni me i lart ë i gjith ë dituris ë dhe filozofise. “Bethoven” Emri i v ë rtet ë i Moxartit ë sht ë : Johannes Chrusos Tomus Wolfgangus Theophilius Mozart.  

Tempo - Shpejtësia e lëvizjes së tingujve përcaktohet nëpërmjet ngadalesimit apo shpejtimit të ritmit. Tempo mund të tregohet me terma të tilla si "Allegro" (I shpejtë) ose "Adagio" (i ngadalshëm) ose më saktësisht në numrin e rrahjeve për minutë. Koha  - Simboli që përbëhet zakonisht nga dy numra njëri sipër tjetrit që ndahen nga një vijë në mes. Numri mbi vijë tregon numrin e notave që kanë vlerën që i përket numrit poshtë. Bazuar në parimet akustike dhe traditën, harmonia tonale dhe teoria kanë evoluar në një gjuhë të strukturuar muzikore e cila zakonisht përdoret në praktikën e zakonshme.

Polifonic –(polifonia) Kur secili zë ekzekutohet n ë nj ë pjes ë muzikore n ë m ë nyr ë t ë pavarur nga z ë rat e tjer ë n ë t ë nj ë jt ë n koh ë ose njeri pas tjetrit.   Impuls (beat) – Goditja e nj ë tingulli t ë caktuar n ë nj ë interval t ë caktuar kohor. R itëm - Një term i përgjithshëm që përdoret për t'iu referuar pozitën e linj ë s  muzikore në kohë. Shkallë – Një grup notash që mbulojnë në mënyrë të një pas njëshme, një oktave.

Ritmi – Rrahja e barabart ë e koh ë s n ë nj ë pjes ë muzikore. Metronomi mat dhe tregon numrin e ndarjeve p ë r cdo mas ë .   DO- ja qendrore- (Middle C) frekuenca = 261,6 hz është në mes të tastieres së pianos, ndërsa në pentagram shënohet me një vijë lart pentagramit me celësin e solit dhe me një vijë poshtë pentagramit me celësin e basit.  

Ritmi – Rrahja e barabart ë e koh ë s n ë nj ë pjes ë muzikore. Metronomi mat dhe tregon numrin e ndarjeve p ë r cdo mas ë .   DO- ja qendrore- (Middle C) frekuenca = 261,6 hz është në mes të tastieres së pianos, ndërsa në pentagram shënohet me një vijë lart pentagramit me celësin e solit dhe me një vijë poshtë pentagramit me celësin e basit.,  

Çel ë sat muzikor ë : Çelesi kryesor ë sht ë cil ë suar cel ë si i solit sepse fillon n ë not ë n sol dhe ka nj ë përdorim të gjerë nga shumë instrumente .   Vijat ndihm ë se : P ë rdoren p ë r t ë shkruajtur notat lart dhe posht ë pentagramit.   Masë  - Ndarja e barabarteë e pjesës muzikore në njësi të caktuara që rrihen në pjesë të barabarta. Masa ka lëvizje  të barabarta apo dhe jo të barabarta brenda saj.  

Ionian  (shkalla maxhore) – Shkalla me shtatë nota me pesë tone dhe dy gjysmatone në mazhorin e saj ka këtë renditje të notave si me poshte. 

Kuintakordi dhe p ë rmbysjet, dy p ë rmbysje. Dominante septakordi dhe p ë rmbysjet, 3 p ë rmbysje.

Lëvizje graduale ose e qetë e zërave është lëvizja në intervalet, primë, sekondë, tercë.   Lëvizje me kapërcim është lëvizja e zërave në intervalet kuartë, kuintë, sekstë etj.    Lëvizja e përbashkët e zërave mund të jetë e drejtë (lëvizja në një drejtim ose paralel), e kundërt (në drejtime të kundërta), e tërthortë (kur njëri zë qëndron në vend dhe tjetri lëviz).

Harmoni - Një term i përgjithshëm q ë i referohet stimulimit kumbues t ë tingujve n ë p ë rmjet akordeve. Pra e th ë n ë ndryshe harmonia p ë rdoret p ë r t ë lidhur z ë rat e ndrysh ë m muzikore duke iu referuar nj ë akordi apo nj ë serie akordesh

Progresion harmonik - Një seri akordesh q ë ndjek parimet dhe udhëzimet e përcaktuara m ë par ë n ë praktik ë n e p ë rditshme, zakonisht brenda nj ë tonaliteti t ë caktuar. Në sistemin tonal, progresioni ndodh kur lëvizjet janë intervale si në vijim: o Lart nga sekonda o Posht ë nga terca o Lart nga e kuarta (ose poshtë nga e kuinta) o përveç gradëve V dhe VII, të cilët nuk do të zgjidhen në grad të III-të. Regres harmonik - kur një rend i funksioneve t ë akordeve në kundërshtim me parimet që qeverisin progresionin harmonik. Regresionet përdoren rrallë në muzikë.

Frekuenca – Mat vibrimet e tingullit në ajër. Kjo është shprehur në herc (Hz). Frekuencat e larta janë dëgjuar si zera të lartë, dhe frekuencat e ulëta janë perceptuar si zëra të trashë. Gama e dëgjimit të njeriut është nga 20 hz deri ne 20.000 Hz. Frekuenca e Mesme e cil ë suar si do-ja qendrore është 261,6 Hz.

Dinamika – Shenjat e ngjyrimit janë simbole që vendosen poshtë pentagramit ose në muzikën korale apo vokale lart pentagramit. Këto shenja na shërbejnë për të kuptuar se muzika ekzekutohet me zë të lartë apo të ulët.  

Dominante – Gradi i pest ë i shkall ë s. Nota e tret ë e kuintakordit. Akordi i dominant ë s ë sht ë nj ë akord i r ë nd ë sish ë m i harmonis ë tonale. Double flat ( Dubel bemol) – Dubël bemoli e ul notën 1 ton.   Double sharp ( Dubel diezis)- Dub ë l diezisi e ngre not ë n 1 ton. 

Consonance – Shembujt jan ë p ë r intervalet dizontante dhe consonante. Intervalet consonante jan ë intervale t ë p ë lqyesh ë m p ë r veshin, intervalet dizonante jan ë cilesuar si t ë pap ë lqyesh ë m.   Dissonant (I vrazhdë) - Një term relativ që ndryshe nga sa e tham ë m ë lart do të thotë se frekuenca e dy ose më shumë notave nuk p ë rshtaten me nj ë ra- tjetr ë n.

Kromatik ( Cromatic) – Shkalla kromatike p ë rmbledh gjith ë tastier ë n e pianos duke p ë rfshire 12 nota, ndryshe ngritja e notave nga gjys ë m toni.

Kadencë - Një linjë, ekzekutimi solo i nj ë instrumenti q ë mund t ë mos ekzekutohet plot ë sisht n ë ritmin e dh ë n ë . Korale - Një përbërje, zakonisht katër-zereshe, ku zakonisht dy z ë ra jan ë harmonike dhe dy t ë tjer ë melodike.  Kthes ë autentike –Kalimi T- D- T Kthes ë plagale - Kalimi T- S- T Kthes ë e plot ë - T- S- D- T

Beat - Një interval kohe i rregullt që përdoret  për të matur për të ndarjet e  çdo mase. Gjithashtu ndihet zakonisht si një impuls i qëndrueshem. Ndryshe  themi l ë vizjet brenda nj ë kohe t ë caktuar.  

Celesi i Altit : Është çelësi që vendoset në vijën e mesit të pentagramit.   Akord - Ekzekutimi i menjëhershëm i dy ose më shumë notave. Arpeggiation – Ekzekutimi i dy ose më shumë notave në mënyrë të vazhdueshme.