Muzika shqiptare ne mesjetë, Nikel Dardani

Kultura muzikore shqiptare në periudhën e Mesjetës, Nikel Dardani

Zhvillimi i muzikës shqiptare, në krahasim me vendet e tjera të Evropës, ka pësuar një zhvillim jo-linear. Studiuesit kanë bërë të pamundurën për të ndriçuar rrugën e zhvillimit muzikor të përshkruar, duke promovuar në këtë mënyrë "kohën ne heshtje" të kësaj muzike.

Nga Antikiteti deri në Shekullin XV nuk mund të flasim me siguri për muzikën tonë. Kjo është një nga kohërat më të errëta, jo vetëm për sa i përket të dhënave për zhvillimet muzikore, por edhe më gjerë. Kuptohet që gjembaç i trashë i errësirës shekullore copëtohet nga rrezet e dritës, të cilat ndriçojnë punën e muzikantëve tanë, ndër të cilët dallojmë emrat e Niket Dardan (shek. IV) dhe Jan Kukuzeli (shek. XII), të dy profetë , një katolik dhe tjetri ortodoks. Muzika për një kohë shumë të gjatë ishte e lidhur ngushtë me institucionet e kultit fetar, një vend i përbashkët nga i cili zunë vendin e tyre edhe veprat më të hershme të letërsisë sonë. Fundi i shekullit XV dhe në fillimi i shekullit te 19-të shënuan një periudhë të bashkëjetesës. Kjo duket pak e çuditshme sot, kur fqinjët tanë historikë (p.sh. Italia) themeluan universitetin e parë në botë që lulëzoi në art dhe kulturë, një fakt që ne do të donim të dokumentonim në këto nivele edhe për kulturën tone muzikore.

Muzikanti i parë shqiptar është Niket Dardani, e njohur ndryshe si Ramesiana Niketa, i lindur rreth vitit 340 e.s në Ramesian te Dardanisë.

Ai njihet si një personalitet poliedrik (me njohuri të shumta në shumë fusha), teolog, poet, muzikant dhe mik i ngushtë i Aurel Ambrason. Ai emërohet në moshën 26 vjeç në Ipeshkvinë e Ramesiana. Ndër veprat e tij më të njohura është "Anthem Te Deum Laudamos", e përhapur në Evropë në vitin 525 e.s., vepër në të cilën shumë kompozitorë të njohur si G.B. Lulu, Xh. F. Hendel, J.S. Bach, V.A. Mozart etj, ‘Te Deum’ është një himn, organizimi i të cilit përmban si psalmin ashtu edhe shoqerimin.

Jan Kukuzeli (1280 -1360) 

Ishte kompozitor bizantin që ka jetuar në mesjetë i besimit kristian -ortodoks, këngëtar dhe reformator i muzikës në kohën që jetoi. 

Ai u njoh si shenjt nga Kisha Ortodokse Lindore pas vdekjes së tij. Muzika e tij është e njohur nga studiuesit shqiptarë, grekë, bullgarë, serbë dhe rumunë.

Koukouzelis lindi në Durrës, në atë kohë pjesë e Mbretërisë së Arbërisë në fund të shekullit të 13-të nga një baba shqiptar dhe një nënë bullgare. I ati i vdiq kur ishte shumë i vogël, kështu që e ëma ua besoi mesuesve më të mire edukimin e tij. Ai u dallua për një zgjuarsi të rrallë, për zërin engjëllor dhe për aftësi të mira muzikore.

Për këtë arsye e dërgojnë në Konstandinopojë, në kryeqytetin e perandorisë, për të studiuar dhe kënduar në oborrin perandorak. Duke parë talentin e tij e emëruan drejtor për shërbime muzikore në kryeqytet, duke i dhënë titullin Mjeshtër.

Por, ndërsa tani është favorit i perandorit dhe i nderuar nga të gjithë, ai nuk ishte i lumtur. Madje mbreti donte që ta martonte me vajzën e një fisniku. Djaloshi i ri vendosi të largohet fshehurazi. Kështu I veshur si një bari i varfër, u largua dhe shkoi në Manastirin e Lavrës së Madhe në Mali i Shenjtë (Athos). Kërkoni të pranohej në jetën murgjërore. 

Ai vazhdoi jetën e tij askete (të ushtimit shpirtëror) më shumë se më parë. U vendos në një shtëpi dedikuar Kryeengjëjve të Shenjtë në manastir, duke praktikuar agjërimin, pendimin dhe lutjen e pandërprerë. Pjesën tjetër e kaloi duke kënduar këngë e lavde për Hyjneshën Mari si edhe kompozoi shumë pjesë muzikore kishtare pjesë e traditës ortodokse

Jan Kukuzeli krijoi sistemin e shkrimit muzikor, i quajtur shkrimi kukuzelik. Notacioni muzikor i tij u përdor për afro disa shekuj në muzikën kishtare. Kukuzeli ishte edhe pedagog, poet e himnograf; shkroi disa vepra didaskalike të rëndësishme për historinë e muzikës.